فلفل کوهی

این گیاه درختچه ای است از تیره شاه پسند verbenaceae به بلندی 2 متر که اخیراً در تیره لامیاسه جای داده است.(1) برگهای موقتی دارد ویا به صورت بوته ای است که در محیط زندگی به طور آزاد گسترش می یابد. برگهای زیبا و معطری دارد که به صورت متقابل قرار گرفته و به شکل پنجه ای می باشند و به همین جهت به پنج انگشت معروف شده است. اما در کتابها، گیاه دیگری با نام بنطافلن نیز به پنج انگشت موسوم است(5). سطح رویی برگها سبز تیره و سطح زیرین آن خاکستری مایل به سفید است. هر برگ از برگچه های شعاعی دندانه دار تشکیل شده است که در انتها به دمبرگ منتهی شده به ساقه اتصال دارند.شاخه های گیاه از کرک خاکستری ظریفی پوشیده شده اند. در بهار، گلهای معطر گیاه به رنگ ارغوانی تیره یا مایل به بنفش به صورت سنبله دراز در قسمت فوقانی درختچه و در انتهای سا قه ای که گلمی دهد ظاهر می شود.هر گل 1 تا 2 سانتی متر طول دارد و طول گل آذین خوشه ای یا سنبله آن 5 تا 10 سانتی متر است. میوه گیاه سته و به رنگ ارغوانی تیره تا قرمز مایل به سیاه است و نیمی از میوه از کاسبرگهائی به رنگ سبز پوشیده شده است(6)، این میوه نیم خشک با نوک پهن و کرکدار بوده و دانه ای شبیه فلفل با بوی شبیه نعناع فلفلی دارد و دارای طعمی خاص و گرم است(8) تمام قسمت های این گیاه دارای نوعی اسانس است. در ترکیب شیمیایی این گیاه فلاونوئیدها، آلکالوئید ها و دی ترپنوئید های متعدد از جمله ویتکسین Vitexin ، کاستنیسنCasticin و پیشتازان هورمون استروئیدی وجود دارد. در ایران گونه های دیگری از جنس Vitex می روید.

نام لاتین:     Vitex agnus-castusl
نام:            Vitex
تیره:          (verbenaceae(Liliaceae
نام های دیگر:          chaste tree, chastberry, monks pepper

بخش مورد استفاده: میوه(سته)

مواد مؤثر: گلیکوزیدهای ایریدوئیدی (اوکوبین    aucubin  و آگنوزید agnuside )، دی ترپن های لابدنی(اوتوندی فوران Otundifuran ویتکسی لاکتون Vitexilactone )، فلانوئیدها(کاستیسین casticin ویتکسین vitexin ، ایزوویتکسین isovitexin ، کمپفرول Kaempferol ) اسانس (4/0 تا 7/0 ٪) همراه بورنیل استات، 1 و 8- سینئول، لیمونن limonene و آلفا و بتاپینن(1)

آثار:

طبیعی کننده هورمون ها، تونیک رحم، افزاینده جریان شیر(2)

موارد استفاده:

ویتکس یا فلفل کوهی که به پنج انگشت نیز معروف است دارای آثار محرک و طبیعی کننده عملکرد غده هیپوفیز به ویژه در ارتباط با میزان نسبی پروژسترون می باشد. ویتکس را می توان یک داروی آمفوتر دانست زیرا ظاهراً سبب ایجاد آثار متقابل و مخالف می شود ولی حقیقت این است که مصرف پنج انگشت یا فلفل کوهی به طبیعی شدن و ضع موجود می انجامد.

اصطلاح آمفوتر یا خنثی، یک اصطلاح علم شیمی است و در شیمی به معنای ماده ای شیمیایی است که می تواند با اسیدها و باز ها به صورت یکسان واکنش نماید. این کلمه از یونانی ریشه گرفته و به معنای "بخشی از این و بخشی از آن" است. در زمینه آثار گیاهان، آمفوتر به معنای آن است که گیاه دارای آثار مخالف هم می باشد ولی در مجموع، نتایج به دست آمده به صورت اثر طبیعی کننده است. به عنوان مثال ،مشهوراست که فلفل کوهی دارای اثرات افزایند ه وکاهند ه میل جنسی است.درواقع،معمولا ً مصرف این گیاه سبب ظاهر شدن مناسب ترین تاثیرلازم برای طبیعی شدن عملکرد می شود بدون آنکه به زیاد یا کم بودن عملکرد توجه داشته باشد.درطب این خاصیت را به نام تعدیل کنندگی Modulationمی نامند.مهم ترین کاربرد درمانی پنج انگشت، قدرت طبیعی ساختن فعالیت هورمون های جنسی خانم ها است . به این جهت از فلفل کوهی در قاعدگی دردناک، نشانگان بیش از عادت ماهانه و سایر نابسامانی های مرتبط با عملکرد هورمون ها استفاده می شود. استفاده از این گیاه به ویژه در دوره یائسگی سودمند است. به همین ترتیب ، استفاده از این گیاه به بدن کمک می کند تا پس از قطع داروهای خوراکی جلوگیری از بارداری، تعادل و توازن طبیعی خود را باز یابد(3)

مکانیسم های اثر دقیق پنج انگشت و مواد مؤثر موجود در آن هنوز کاملاً مشخص نیست. نتایج پژوهش آزمایشگاهی حاکی از آن است که این گیاه با مکانیسم  دوپامینرژیک بر بخش قدامی هیپوفیز تاثیر می کند(4). این تاثیر به کاهش آزاد شدن هورمون پرولاکتین منتهی می شود. این هورمون به نوبه خود سبب تشدید و تقویت رشد جسم زرد شده و هر نوع کمبود نسبی پروژسترون را اصلاح می کند. نکته مهم آن است که تاثیر فلفل کوهی بر میزان پروژسترون به صورت غیر مستقیم اعمال می شود زیرا به جای آنکه به طور غیر مستقیم سبب تحریک آزاد شدن پروژسترون گردد از راه پیچیده هومئوستاز غدد درون ریز اعمال اثر می کند. اما، تصور می شود این گیاه بیشتر بر محور هیپوفیز – هیپوتالاموس مؤثر است تا آنکه به طور مستقیم بر تخمدان ها تاثیر داشته باشد.

پنج انگشت، نه تنها سبب آرام شدن نشانه های پیش از عادت ماهانه می گردد، بلکه همچنین با گذشت زمان، در واقع این نابسامانی را علاج می کند . نشانگان پیش از عادت ماهانه با میزان بالا و غیر طبیعی استروژن نیز در ارتباط است و ثابت شده است که مصرف فلفل کوهی به ویژه در مواردی مفید است که نشانه های پیش از عادت ماهانه با شروع قاعدگی از بین می روند. با مصرف این گیاه ، می توان به محض شروع چرخه بعدی قاعدگی ، پیدایش نتایج مثبت مطلوب را درک نمود ولی رسیدن به بهبودی دائمی ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد.

استفاده از پنج انگشت در قاعدگی نامنظم، به ویژه وقتی با آندومتریوز مرتبط باشد نیز مؤثر است. افزون بر این، از آنجا که در یائسگی ، میزان تولید پروژسترون کاهش می یابد ، استفاده از این گیاه، بعضی از آن نشانه های نا مطلوب همراه این "تغییر" را کاهش می دهد. نتایج بعضی بررسی ها حاکی از آن است که مصرف فلفل کوهی در نوجوانان ،چه مرد وچه زن به کنترل آکنه کمک می کند(2).استفاده از این گیاه برای ثبات چرخه قاعدگی به دنبال قطع مصرف قرص های جلوگیری از بارداری حاوی پروژسترون سودمند است.مصرف فلفل کوهی به رفع کیست های فیبروئید که در بافت ماهیچه صاف یا در مناطق زیر بافت لیفی ایجاد می شوند کمک می کند ولی در کیست های زیر مخاطی کمتر تاثیر دارد(3).در خانم هایی که در تلاش برای باردارشدن هستند،اسنفاده از فلفل کوهی به صورتی موثر سبب  طبیعی شدن چرخه ی تخمک گذاری می شود. نتایج پژوهش های بالینی حاکی از آن است که 10روز پس از مصرف این گیاه ،اصلاح عدم تعادل آغاز می شود ولی برای آنکه تاثیر کامل حا صل شود،باید حداقل تا 3دوره یا بیشتر از این گیاه استفاده نمود.با بررسی های انجام شده،خاصیت ترشح شیر فلفل کوهی به اثبات رسیده است ولی تجزیه شیمیایی شیر مادر ،از نظر ترکیب دارای تغییر نبوده است(5).این نتیجه بسیار شگفتی برانگیز است زیرا مکانیسم پیشنهادی تاثیر فلفل کوهی به صورت کاهش آزاد شدن پرولاکتین است.به هرحال ،این مورد را می توان نمونه خوبی از چگونگی فعالیت واقعی یک گیاه دانست زیرا پیچیده ترازآن مسایلی است که در نتایج آزمون های اختصاصی آزمایشگاهی به دست می آید.

ملاحظات ایمنی

درمقالات تک نگاری کمیسیون Eآلمان،هیچ نوع تاثیر متقابل دارویی با این گیاه ذکر نشده است.اما از جنبه نظری احتمال دارد مصرف این گیاه با داروهای آنتا گونیست دوپامین وداروهای بلوک کننده گیرنده دوپامین تداخل کند

فرآورده ها ومقدار خوراک

مقدار خوراک تنتور برابر5/2میلی لیتر 3بار در روز است (1به5درمحلول60٪).برای تهیه دم کرده،یک قاشق چای خوری میوه گیاه را در یک فنجان آب جوش ریخته و به مدت 10تا15 دقیقه دم می کنند.این مقدار را 3بار در روز مصرف می نمایند.درتک نگاری های کمیسیونEمقدار خوراک روزانه عصاره آبی الکلی برابر 30تا40میلی گرم گیاه توصیه شده است.همچنین در این تک نگاری توصیه شده است از عصاره استاندارد شده 1به20میوه که حاوی 5/0٪ آگنوزید باشد به مقدار175میلی گرم درروزاستفاده شود.